Garry Kasparov 1999-2000: Satranç Tarihine Hücum
Asırlar boyunca oynanmış süper turnuvalara şaşırtıcı bir bakış

Her ne kadar 21. yüzyıla gireli birkaç ay olmuş olsa da, Garry Kasparov daha önce kayda geçmiş satranç tarihinde bir benzeri olmayan başarıya imza attı. Kasparov bu sene geçen yılda yaptığı gibi 3 kuvvetli süper turnuvada birinci geldi. Bu iki yılda hem #1 hem de #2 olarak satranç tarihinde süper turnuvalarda gösterilmiş performans sıralamasında ilk iki yeri birden işgal etmiş oldu.

Kasparov‘un bu yılki başarılarını tarihsel bakış açısından değerlendirebilmek için atılması gereken ilk adım, tarih boyunca, bir sene içinde bu kadar çok kuvvetli süper turnuva kazananın var olup olmadığını araştırmaktır. Bunu yapabilmemiz  için de yıllar önce, resmi rating listelerinin olmadığı dönemlerde yapılan bu turnuvaların gücünü ölçmek için uygun bir değerlendirme sistemi bulmamız lazım. Bu günlerde turnuvanın gücünü oyuncuların ortalama ratinglerinin oluşturduğu “Kategori” ile belirleyebiliriz. Ne yazık ki Corus2000 turnuvasını A.V.R.O. 1938, veya Hastings1895 veya Viyana1882 ile karşılaştırmaya kalkarsak ciddi bir sorunla karşılaşırız çünkü geriye doğru o zaman ki oyuncuların ratingleri yoktur. ProfesörArpadElo‘nun “Elo Rating Sistemi” üzerine yazdığı kitabından tepedeki yaklaşık 100 oyuncunun tarihi ratinglerini çıkartabiliriz ama hepsi o kadar.

Diğer bir problem de son yıllarda FIDE ratinglerinde ciddi bir enflasyon olmasıdır. Kategori 18 ve daha yukarısında 30 civarında turnuva olmuştur ve hepsi son o­n yılda gerçekleşmiştir. Bu o­nların satranç tarihi boyuncaki en süper turnuvalar olduklarını mı gösterir? Tabii ki değil! Tipik ilk o­n oyucusunun ratingi son 15 yılda 2640’dan 2740’a yükselmiştir. GarryKasparov ‘un hükümranlığında süren son 15 yıl boyunca oynanan tüm turnuvalar, kategori sayısının yukarı doğru erezyonunu engelleyemezsek, tüm dönemlerin en kuvvetli turnuvaları olarak görüneceklerdir.

---

Tüm kitapları görebilirsiniz. Türkiye'nin en geniş satranç kitaplığı bizde!

---

Kasparov tarafından da önerildiği gibi bir turnuvanın gücünü belirlemek için en iyi yol bu turnuvalara ne kadar ilk o­n oyuncusunun katıldığını tespit etmektir. Örneğin 1914 St.Peterburg Turnuvası en tepedeki dört oyuncu (Lasker, Capablanca, Rubinstein ve Bernstein) #6 oyuncu (Marshall) ve bir ilk o­n oyuncusu (Alekhine) tarafından oynanmıştı. Tarihsel bakış açısından bu turnuva Las Palmas 1996 Turnuvası‘yla güç olarak denk sayılmalıdır. Las Palmas‘a zamanın en iyi ilk dördü (Kasparov, Karpov, Kramnik ve Topalov) #6 (Anand) ve ilk o­n oyuncusu (Ivanchuk) tarafından oynanmıştı. O zamanlar turnuvanın en düşük ratingli oyuncusu Ivanchuk ne gariptir ki 1914 yılında en kuvvetli olan Lasker ‘den 20 rating daha fazlaydı.

Biraz terminolojiden bahsetmeme izin verin. “süper turnuva” tabiri günümüzde çok sık kullanılmaktadır ve bunun için uygun bir tanım öneriyorum. Bir turnuvaya eğer döner sistemle oynanmışsa, standart zaman kontrolü varsa, ilk o­ndan beş veya daha fazla oyuncu katılmışsa “süper turnuva” diyorum. Tabii bazı turnuvalar diğerlerinden daha süperdirler. Tarih boyunca turnuvaların güçlerini belirleyebilmek için “kategori”ye benzer bir “süper” skalası belirledim. Buna göre Bir turnuvaya katılan #1 veya #2 için dörder puan, #3 veya #4 için üçer puan, #5 veya #6 için ikişer puan ve “ilk o­n” dan herhangi biri için de birer puan verdiğim bir sistem oluşturdum.

Las Palmas 1996 Turnuvası dünyanın #1, #2, #3, #4, #6, ve #7 ile 4+4+3+3+2+1=17 puan alır, dolayısıyla bu turnuvaya “Süper-17” turnuvası diyeceğim. St.Petersburg 1914 Turnuvası da “Süper-17” turnuvası olarak kabul edilir, ve dolayısıyla Emanuel Lasker‘in başarısı (St.Petersburg 1914) Garry Kasparov‘un başarısı (Las Palma 1996) kadar etkileyicidir.

Tüm zamanların en kuvvetli iki turnuvası 1993 ve 1994 Linares turnuvası Süper-21 turnuvalarıydı. İki turnuvada en güçlü 9 oyuncuyu oynamış sadece #10 bulunmamıştır. “Kuvvetli” bir süper turnuva Süper-16 veya daha yukarısı, “Orta” Süper-12 ve Süper-15 arası ve “Zayıf” süper turnuva ise #5 ile daha aşağısını kapsayan süper-11 ve aşağısı olmalıdır. Satranç tarihi boyunca 33 tane kuvvetli süper turnuva, 58 tane orta turnuva ve 40 tane zayıf süper turnuva olmuştur. Ortaya çıkacağı üzere bu süper turnuvaların üçte biri son 15 yılda organize edilmiştir (ve bu turnuvaların yarısı Kasparov tarafından kazanılmıştır.).

Tüm zamanların en kuvvetli süper turnuvaları:

Linares 1993 (Super-21, Kasparov)
Linares 1994 (Super-21, Karpov)
Viyana 1882 (Super-20, Steinitz & Winawer)
Nuremberg 1896 (Super-20, Lasker)
AVRO 1938 (Super-20, Fine & Keres)
Linares 1992 (Super-20, Kasparov)
Londra 1883 (Super-19, Zukertort)
Hastings 1895 (Super-19, Pillsbury)
Nottingham 1936 (Super-19, Capablanca & Botvinnik)
Dos Hermanas 1996 (Super-19, Kramnik & Topalov)

Garry Kasparov‘a geri dönelim. 1999 yılında oynanan toplam üç süper turnuvayı da kazandı: Süper-17 Wijk aan Zee, Süper-16 Linares, ve Süper-12 Sarajevo. 2000 yılında da oynadığı üç süper turnuvayı kazandı. Süper-16 Corus2000 ‘i tek başına, Süper-16 Linares paylaşmalı ve Süper-12 Linares’i yine tek başına kazandı. Bu 3 kuvvetli süper turnuvada tek başına, Süper-16 Linares ‘de paylaşmalı ve orta süper turnuvada tek başına birincilik demektir. Bu başarıyı diğer oyuncuların başarılarıyla nasıl mukayese edebiliriz?

Anatoly Karpov sık olarak gelmiş geçmiş en başarılı turnuva oyuncusu olarak kabul edilir. Örneğin Kategori 14 ve üstü olan 37 turnuva kazanmıştır. Kasparov ise 33 tane kazanmıştır. Ne var ki tüm kariyeri boyunca Karpov sadece üç tane kuvvetli süper turnuva kazanabilmiş (Moskova 1981, Brüksel 1988, ve Linares 1994) bir başka güçlü süper turnuvada birinciliği paylaşmış (Skelleftea 1989) ve iki tane orta süper turnuva (Tilburg 1980 ve Tilburg 1983) kazanmıştır. Sadece 18 ayda Kasparov, Karpov ‘un tüm kariyeri bıyunca yaptığını yapabilmiştir.

Gerçekte bunun dışında satranç tarihinde ikiden fazla güçlü süper turnuva kazanabilen sadece bir oyuncu olmuştur. 1894 yılından 1921’e kadar dünya şampiyonu olan Emanuel Lasker dört tane güçlü süper turnuva kazanmıştır (Nuremberg 1896, Londra 1899, Paris 1900 ve St. Petersburg 1914). Kasparov‘un kariyerine bakarsak güçlü süper turnuvalardaki 8 galibiyetiyle herkese fark atmıştır. (Belfort 1988, Linares 1992, Linares 1993, Las Palmas 1996, Linares 1997, Wijk aan Zee 1999, Linares 1999 ve Corus2000 turnuvalarında tek başına birincilik ve Skelleftes 1989 ve Linares 2000 ‘de paylaşmalı birincilik.)

Araştırmamızı sadece güçlü süper turnuvalara değil tüm süper turnuvalara yayalım. Garry Kasparov geçen iki yıl boyunca altı süper turnuvayı birinci bitirdi. Satranç tarihi boyunca sadece beş oyuncu bu kadar kazanmıştır (Karpov 12, Anand 8, Lasker 7, Ivanchuk 7, ve Kramnik 7) Tabii tüm kariyeri boyunca Kasparov 23 süper turnuvada birinci oldu.Birinciliğin tek başına alındığı 90 süper turnuvadan 16’sını Kasparov kazanmıştır.

Ne var ki Kasparov aynı senede üç süper turnuva kazanan ilk oyuncu değildir. !912 yılında Akiba Rubinstein üç tane “zayıf” süper turnuva (Süper-11 Pistyan, Süper-11 San Sebastian, ve Duras‘la beraber kazandığı Süper-8 Breslau) kazandı. Bundan başka süper turnuva olmayan iki uluslararası turnuva (Warsaw ve Vilna) daha kazandı. Bu tabii ki yıllarca tekrarlanamayan büyük bir başarıydı. Fakat unutmamalıyız ki bu süper turnuvalar, dünya şampiyonluğu için görüşmelerde bulunan bir ve iki numara olan Emanuel Lasker ve Jose Capablanca ‘nın yokluğunda oynanmış “zayıf” süper turnuvalardı.

Viwanathan Anand için 1998 yılı güçlü süper turnuva Linares‘i, “zayıf” süper turnuva Tilbug‘u kazanması ve “orta” süper turnuva Wijk aan Zee‘yi Kramnik‘le paylaşması sebebiyle sansasyonel geçmişti. Anand “orta” 1988 Dortmund Turnuvası ‘nı altıncı olarak kötü bitirdi ama buna rağmen rahat bir şekilde 1998 yılının en iyi oyuncusu olarak seçilebilir.

18 ay önce Anand‘ın bu yıldaki başarısını gelmiş geçmiş en büyük başarı olarak kabul edebilirdik. Ne var ki bu arada Garry Kasparov bu başarıyı iki kez geçmiştir. 1999 yılında üç süper turnuvada birinci oldu ve hiçbiri “zayıf” değildi. Bu yılda (2000) aynısını yaptı. Anand ‘ın başarısını süper turnuvalarda performans başarısı sıralamasında #3 kabul etmeliyiz.

Garry Kasparov 1999 Ocak’ından beri tek bir turnuva bile kaybetmemiştir. Yenilgi görmediği 62 oyunluk bir serisi vardır. Bu aslında bir rekor olmaktan çok uzaktır. Mikhail Tal bir keresinde 1973-74 de 93 oyun boyunca yenilmemiştir. Kasparov‘la oynayacak olan Vladimir Kramnik 82 oyunla Kasparov‘dan daha uzun süre yenilmemiştir. Her ne kadar Kramnik daha uzun süre yenilmezliğini sürdürmüş olsa da Kasparov‘un başarısı daha etkileyicidir. Kramnik 18 galibiyet 64 berabere, Kasparov ise 27 galibiyet ve 35 berabere almıştır.

Yaklaşık otuz sene önce Bobby Fischer, yıllarca rakipsiz olacak bir hakimiyet kuracak olan dünya şampiyonluğu yürüyüşüne başlamıştır. Fischer 1970 Palme de Mallorca İnterzonal Turnuvası‘ndaki son 7 maçını kazandı ve en yakın rakibine de 3.5 puan fark atarak çarpıcı bir skorla turnuvayı birinci bitirdi. Bu Fischer‘e 1971 yılındaki Adaylar Turnuvası‘nda oynama imkanını verdi. Burda da galibiyet serisini Mark Taimanov‘u (6-0) ve Bent Larsen‘i (6-0) yenerek sürdürdü ta ki Petrosian‘la yaptığı maçın ikinci oyununda yenilinceye kadar. Buna rağmen Petrosian‘ı eledi ve 1972 yılında dünya şampiyonluğu maçı için Boris Spassky‘nin karşısına çıktı. Fischer, Spassky ‘yi yendi ve daha sonra oyun gücünün zirvesindeyken emekli oldu.

Neredeyse kesindir ki, Garry Kasparov arka arkaya bu şekilde 20 zirve oyuncusuna karşı kazanamayacaktır. Fakat 1999-2000 yıllarındaki inanılmaz performansıyla dünya satrancını Bobby Fischer‘in yaptığı kadar domine etmiştir. Bu iki yılda Kasparov(toplam 71 oyunda) 34 oyun kazanmış, 36 oyun berabere yapmış ve bir tane kaybetmiştir. Bu sonuçlara bakarak, herkesin ratingini de dikkate aldığımızda, tahminime göre bugünün ortalama “ilk o­n” oyuncusundan en az 135 rating fazladır.

Kasparov‘un performansını Fischer ile karşılaştırabilmek için, Fischer‘in 1970-1972 yıllarında oynadığı son 71 maça baktım (hükmenler dışında) Bu 1970 Siegen Olimpiyadı‘nı, 1970 Palma İnterzonali‘ni, ve Taimanov, Larsen, Petrosian ve Spassky ile olan maçlarını kapsamaktadır. Bu 71 oyun boyunca Fischer 41 tane kazandı, 25 tane berabere yaptı ve 5 tane kaybetti. Bu %75’lik bir performanstır. Bu sonuçlar doğrultusunda, diğer oyuncuların ratinglerini dikkate alarak söylenebilir ki Fischer zamanında (1970-1972) ortalama “ilk o­n” oyuncusundan 160 rating puanı daha yüksek bir ratinge sahipti.

Garry Kasparov bize tüm zamanların en iyi iki turnuva yılı başarısı performansını göstermiştir ama Fischer‘in 1971 yılındaki başarısı bizi 1970-1972 yıllarındaki Fischer‘in, 1999-2000 yılındaki Kasparov‘dan daha başarılı olduğu sonucuna götürür. Fischer çagdaşlarını, Kasparov ‘un çağdaşlarını geçtiği rakamdan 25 puan fazlasıyla geçmiştir.

Her ne kadar Bobby Fischer‘in bu başarısını geçememiş olsa da, Garry Kasparov, Fischer‘den daha mı güçlüdür? Bu sorunun cevabını bir başkasına bırakacağım. Bu soruyu cevaplandırmanın yolu son 30 yılda en kuvvetli o­n oyuncunun, oyun güçlerini ne kadar geliştirdiklerini anlamaktan geçer. Eğer ortalama “ilk o­n” oyuncu her yıl 1 puan güçlenmişlerse bugünkü “ilk o­n” 1970’li yıllardan 30 puan daha güçlü demektir. Bu da bizi Kasparov‘un Fischer‘den biraz daha iyi olduğu sonucuna götürür. Öte yandan ortalama oyun 30 puandan çok daha fazla yükselmiş gözükmektedir. Eğer bu doğruysa o zaman Kasparov, Fischer ‘den çok daha iyidir ve tüm zamanların en büyük oyuncusudur (yalnız en dominant olan değil).

Aşağıda tarih boyunca oynanmış tüm süper turnuvaların bir listesi vardır. Bir turnuvanın süper turnuva kabul edilmesi için o turnuva döner sistem olmalı, standart zaman kontrolüne sahip olmalı ve “ilk on”dan en az beş oyuncuya sahip olmalıdır. Yıllık “ilk o­n” bilgisi FIDE’nin rating listesine ve Profesör Elo ‘nun tarihi rating değerlendirmelerine dayanmaktadır.

Baden-Baden 1870 (Super-16, Anderssen)
Paris 1878 (Super-12, Zukertort & Winawer)
Berlin 1881 (Super-13, Blackburne)
Viyana 1882 (Super-20, Steinitz & Winawer)
Londra 1883 (Super-19, Zukertort)
Frankfurt 1887 (Super-12, MacKenzie)
New York 1889 (Super-11, Chigorin & Weiss)
Hastings 1895 (Super-19, Pillsbury)
Budapest 1896 (Super-14, Chigorin & Charousek)
Nuremberg 1896 (Super-20, Lasker)
Berlin 1897 (Super-9, Charousek)
Cologne 1898 (Super-9, Burn)
Viyana 1898 (Super-16, Tarrasch & Pillsbury)
Londra 1899 (Super-18, Lasker)
Paris 1900 (Super-16, Lasker)
Münih 1900 (Super-11, Maroczy & Pillsbury & Schlechter)
Monte Carlo 1902 (Super-18, Maroczy)
Monte Carlo 1903 (Super-15, Tarrasch)
Cambridge Springs 1904 (Super-14, Marshall)
Ostend 1905 (Super-11, Maroczy)
Ostend 1906 (Super-10, Schlechter)
Karlsbad 1907 (Super-13, Rubinstein)
Ostend 1907 (Super-12, Tarrasch)
Viyana 1908 (Super-12, Maroczy & Duras & Schlechter)
St. Petersburg 1909 (Super-14, Lasker & Rubinstein)
Hamburg 1910 (Super-8, Schlechter)
San Sebastian 1911 (Super-18, Capablanca)
Karlsbad 1911 (Super-11, Teichmann)
Pistyan 1912 (Super-11, Rubinstein)
San Sebastian 1912 (Super-11, Rubinstein)
Breslau 1912 (Super-8, Rubinstein & Duras)
St. Petersburg 1914 (Super-17, Lasker)
Londra 1922 (Super-13, Capablanca)
Mahrisch-Ostrau 1923 (Super-9, Lasker)
Karlsbad 1923 (Super-12, Maroczy & Alekhine & Bogoljubow)
New York 1924 (Super-13, Lasker)
Baden-Baden 1925 (Super-11, Alekhine)
Moskova 1925 (Super-11, Bogoljubow)
Semmering-Baden 1926 (Super-12, Spielmann)
Londra 1927 (Super-9, Nimzowitsch & Tartakower)
Bad Kissingen 1928 (Super-12, Bogoljubow)
Karlsbad 1929 (Super-14, Nimzowitsch)
San Remo 1930 (Super-11, Alekhine)
Bled 1931 (Super-11, Alekhine)
Zürih 1934 (Super-12, Alekhine)
Nottingham 1936 (Super-19, Capablanca & Botvinnik)
Kemeri 1937 (Super-11, Flohr & Petrov & Reshevsky)
Semmering-Baden 1937 (Super-9, Keres)
AVRO 1938 (Super-20, Fine & Keres)
Groningen 1946 (Super-15, Botvinnik)
Moscow 1947 (Super-15, Botvinnik)
Parnu 1947 (Super-10, Keres)
USSR Şampiyonası (Moskova) 1949 (Super-13, Bronstein & Smyslov)
Budapest 1950 (Super-15, Boleslavsky & Bronstein)
USSR Şampiyonası (Moskova) 1951 (Super-15, Keres)
USSR Şampiyonası (Moskova) 1952 (Super-16, Botvinnik & Taimanov)
Zurich 1953 (Super-17, Smyslov)
USSR ŞAmpiyonası (Moskova) 1955 (Super-15, Geller & Smyslov)
Moskova 1956 (Super-18, Botvinnik & Smyslov)
USSR Şampiyonası (Moskova) 1957 (Super-14, Tal)
USSR Şampiyonası (Riga) 1958 (Super-10, Tal)
USSR Şampiyonası (Tbilisi) 1959 (Super-13, Petrosian)
USSR Şampiyonası (Leningrad) 1960 (Super-11, Korchnoi)
USSR Şampiyonası (Moskova) 1961 (Super-13, Petrosian)
USSR Şampiyonası (Baku) 1961 (Super-13, Spassky)
Bled 1961 (Super-12, Tal)
Curacao 1962 (Super-13, Petrosian)
Palma de Mallorca 1970 (Super-11, Fischer)
Moskova 1971 (Super-11, Karpov & Stein)
USSR Şampiyonası (Moscow) 1973 (Super-15, Spassky)
Moskova 1975 (Super-13, Geller)
Milan 1975 (Super-12, Portisch)
Bugojno 1978 (Super-13, Karpov & Spassky)
Montreal 1979 (Super-14, Karpov & Tal)
Tilburg 1980 (Super-13, Karpov)
Tilburg 1981 (Super-13, Beliavsky)
Moskova 1981 (Super-17, Karpov)
Londra 1982 (Super-13, Andersson & Karpov)
Torino 1982 (Super-10, Karpov)
Bugojno 1982 (Super-12, Kasparov)
Mar del Plata 1982 (Super-12, Timman)
Tilburg 1983 (Super-15, Karpov)
Tilburg 1984 (Super-9, Miles)
Montpellier 1985 (Super-12, Jussupow & Vaganian & Sokolov)
Linares 1985 (Super-10, Ljubojevic & Hubner)
Wijk aan Zee 1985 (Super-9, Timman)
Tilburg 1986 (Super-11, Beliavsky)
Brüksel 1986 (Super-11, Kasparov)
Brüksel 1987 (Super-13, Kasparov & Ljubojevic)
Belgrad 1987 (Super-7, Ljubojevic)
Tilburg 1987 (Super-11, Timman)
Brüksel 1988 (Super-16, Karpov)
Belfort 1988 (Super-16, Kasparov)
Reykjavik 1988 (Super-12, Kasparov)
Skelleftea 1989 (Super-16, Karpov & Kasparov)
Barselona 1989 (Super-14, Kasparov & Ljubojevic)
Tilburg 1990 (Super-10, Ivanchuk & Kamsky)
Linares 1990 (Super-11, Kasparov)
Reggio Emilia 1991 (Super-18, Anand)
Linares 1991 (Super-18, Ivanchuk)
Tilburg 1991 (Super-12, Kasparov)
Moskova 1992 (Super-13, Anand & Gelfand)
Dortmund 1992 (Super-12, Ivanchuk & Kasparov)
Linares 1992 (Super-20, Kasparov)
Linares 1993 (Super-21, Kasparov)
Novgorod 1994 (Super-12, Ivanchuk & Kasparov)
Linares 1994 (Super-21, Karpov)
Buenos Aires 1994 (Super-13, Salov)
Dos Hermanas 1995 (Super-10, Adams & Kamsky & Karpov)
Dortmund 1996 (Super-10, Anand & Kramnik)
Wijk aan Zee 1996 (Super-8, Ivanchuk)
Las Palmas 1996 (Super-17, Kasparov)
Amsterdam 1996 (Super-12, Kasparov & Topalov)
Dos Hermanas 1996 (Super-19, Kramnik & Topalov)
Belgrade 1997 (Super-12, Anand & Ivanchuk)
Dos Hermanas 1997 (Super-14, Anand & Kramnik)
Linares 1997 (Super-18, Kasparov)
Novgorod 1997 (Super-10, Kasparov)
Dortmund 1997 (Super-15, Kramnik)
Dortmund 1998 (Super-13, Adams & Kramnik & Svidler)
Linares 1998 (Super-18, Anand)
Tilburg 1998 (Super-10, Anand)
Wijk aan Zee 1998 (Super-13, Anand & Kramnik)
Dos Hermanas 1999 (Super-12, Adams)
Wijk aan Zee 1999 (Super-17, Kasparov)
Linares 1999 (Super-16, Kasparov)
Sarajevo 1999 (Super-12, Kasparov)
Dortmund 1999 (Super-11, Leko)
Corus 2000 (Super-16, Kasparov)
Linares 2000 (Super-16, Kasparov & Kramnik)
Sarajevo 2000 (Super-12, Kasparov)

Yazan Jeff Sonas, Çeviren Selim Gürcan