Her satranç severin günümüzden ve geçmişten favori oyuncusu vardır. İnsanların beğenileri yarıştırılamaz ama satrançla ilgilenen istatistikçiler gelmiş geçmiş en büyük oyuncunun kim olduğu konusunda kafa yormaya devam ediyor. Carlsen 2872 elo ile rekor kırdı. Ne var ki 1980 yılında 2705 elo ile rating listesinde ikinci sırada olan Mikhail Tal yaşasa bu rating ile ancak kırkıncı olurdu! Ratinglerde kesinlikle yüksek bir enflasyon var. Peki o zaman en büyük kim? Kasparov, Fischer, Carlsen, Lasker veya bir başkası mı? Kim neye göre en büyük?

Magnus Carlsen’in son turnuvalardaki inanılmaz yükselişi ile tüm gözler Carlsen’e çevrilmiş durumda. Satranç dünyasının bu dahisi ilgiyi o kadar çekmiş durumda ki neredeyse kimse Dünya Şampiyonu Anand’ın yüzüne bakmaz hale geldi. Mart ayında yapılacak Adaylar Turnuvası’nın birincisi Anand ile şampiyonluk maçı yapacak. Satranç meraklıların ezici çoğunluğunun gönlünden geçen Anand – Carlsen maçı. Bununla beraber kuvvetli oyuncuların bulunduğu turnuvada favori oyuncunun birinci olamama ihtimali de çok yüksek.

Carlsen’in 2872 ratinge ulaşması ile 90’lı yıllarda Kasparov 2800 ratinge ulaşabilecek mi tartışması artık Carlsen 2900 olabilir mi tartışmasına dönüştü. Ve tabii zamanında Kasparov’un 2785 eloluk Fischer’in rekorunu geçmesi ile yapılan tartışmalar Kasparov ve Carlsen ikilisi için de geçerli; ratinglerde enflasyon var. Bu sebeple rekorun kırılması daha önceki başarının kesinlikle aşıldığı anlamına gelmez.

Daha önce, referans göstereceğimiz Jeff Sonas araştırmalarında “Satranç tarihinin en büyüğü kim” tartışması değişik kriterlerle tartışılmıştı. Kriter en uzun süre Dünya Şampiyonu kalmaksa Lasker 26 yılla herkese fark atmış durumda. En yüksek rating ise elo 1970’li yılarda beri hesaplanıyor. Bununla berabere Jeff Sonas www.chessmetrics.com  sitesinde enflasyonu da dikkate alarak ratingleri geriye doğru tüm dönemler için incelemiş. Sonas’a göre bu iki kriter gerçekçi olmayabilir. Peki olabilecek en iyi kriter ne olabilir. Sonas’a göre dünyanın tepesindeki oyuncunun en yakın rakibiplerine ne kadar fark attığı daha önemli.

1980 Ocak’ta Anatoly Karpov hem dünya şampiyonu’ydu hem de 2725 rating ile listede 1 numara. İkinci sıradaysa 2705 rating ile Riga Sihirbazı Mikhail Tal gelmekteydi. Bu rating ile günümüzde ancak 40 civarı bir yerde bulunabiliyorsunuz!

Başka önemli isimlere bakalım. Fischer 2785 eloya ulaştığında ikinci sıradaki Boris Spassky’nin 2660 elosu vardı. Fischer en yakın rakibine 125 elo fark etmıştı! Kasparov ise 2851 ratinge ulaştı. Arkasından gelen Anand’ın puanı 2769’du. Toplam 82 elo farkı.

---

Tüm kitapları görebilirsiniz. Türkiye'nin en geniş satranç kitaplığı bizde!

---

Ünlü Spassky – Fischer Maçı. Tüm hikayeyi SatrancOkulu.com’da  “Asrın Satranç Maçı” kitabından okuyabilirsiniz.

Karpov 1982 yılında sahip olduğu elo ile ikinci sıradaki Jan Timman’a 65 elo fark etmıştı. Bu üstünlük elonun kullanılmaya başladığı dönemde o yıla kadar kurulmuş en büyük üstünlüktü.

Bir Morphy hayranı olarak istatistikçilerin göz ardı ettiği veya etmek zorunda kaldığı bir oyuncudan bahsetmeden edemeyeceğim. 1858-59 yıllarında kısa bir süre satrançla ilgilenen Morphy rakibi Anderssen’i yendikten sonra yarışma satrancını bıraktığını ilan eder. Prof. Elo’nun hesaplarına göre Morphy bu dönemdeki performansıyla en yakın rakibine 180 (!) puanı fark atmış gözüküyor. Ne var ki Morphy’nin kısa kariyerinden dolayı bu başarıyı dikkate almama eğilimi var. Öyle veya böyle bu inanılmaz başarı elde edilmiş. Morphy’nin satranca devam edip ileride aynı  performansı gösteremediğini varsayalım. Bu 1858-59 yıllarındaki muhteşem performansını yok saymamızı gerektirmez.

Genç yaşına rağmen Carlsen bu devlerin arasına girebildi mi acaba? Carlsen en yakın rakibine 62 elo puanı fark atarak “Fark Atma” listesinde 4. sırada. Şüphesiz her dömenin kendine has koşulları var. Kasparov’un yükselişe geçtiği dönemde “Chessbase” programı ve bilgisayar desteği ile satrançta ev hazırlığı farklı bir boyuta taşındı. Kasparov bu döneme en hızlı uyum sağlayan oyunculardan biriydi. Karpov ise eski usul hazırlığa devam ediyordu. Günümüzün yükselen nesli için satranç programları ve bilgisayarlar hep vardı. Paul Morphy ise hayatında sadece 3 satranç kitabı okumuştu.

Her satranç severin daha fazla sevdiği oyuncu muhakkak vardır. 10yıl boyunca hiç yenilmeyen Capablanca, defalarca şampiypnluk maçı kazanan Alekhine, Lasker, Botvinnik…

Bu listenin sonu kolay kolay gelmez. Satranç tarihinin en büyüğü kim tartışması da çeşitli kriterlerle tartışılmaya uzunca süre devam edecektir.

1971’den günümüze en yüksek elo farkları

Sonas’a göre 1 ve 2 numara arasındaki fark yanıltıcı da olabilir. 2 çok büyük oyuncunun aynı döneme düştüğünü düşünün!

no.1 ve no.5 arasındaki en büyük fark

Şu iki makaleyi de muhakkak okumanızı tavsiye ederiz.

Satranç tarihinin en büyüğü – I

Satranç tarihinin en büyüğü – II

Hazırlayan FM Selim Gürcan

Yararlanılan kaynaklar: Chessbase ve Jeff Sonas’ın araştırmaları